Het alfabet voor groot verdriet is een eerlijk, toegankelijk kinderboek dat rouw bespreekbaar maakt. Want ook kinderen hebben het recht om te rouwen en hun verdriet te omarmen, zo vindt psychiater en rouwdeskundige Uus Knops.

Voor wie heb je het boek geschreven?

‘Het alfabet voor groot verdriet’ is een kinderboek dat op een heldere manier en in eenvoudige taal 27 woorden uitlegt die te maken hebben met de dood. Kinderen iets bijleren via een boek, daar helpen volwassenen natuurlijk ook bij. In die zin vind ik het een boek voor alle leeftijden. Ik ben ervan overtuigd dat ook volwassenen er iets uit kunnen leren of dat het volwassenen kan helpen om met kinderen te praten over zo’n moeilijk onderwerp als de dood. We hebben de neiging onze kinderen te beschermen en te behoeden. Dat is zeker een goede neiging, maar het heeft soms kwalijke gevolgen. Als wij kinderen niet willen vertellen hoe definitief de dood is of we walsen er omheen, dan doen we kinderen een onrecht aan. Volgens mij is rouwen ook voor kinderen een recht. Zij mogen of moeten ook informatie krijgen die hen helpt om verdriet te verwerken.

Het boek kan dus een hulpmiddel zijn voor ouders in het geval dat iemand in de dichte omgeving sterft?

Na een overlijden, zijn er een aantal woorden die belangrijk worden, zoals uitvaart, crematie, gevoelens,… Dan is het boek zeker een hulpmiddel om die woorden een betekenis te geven. Toch hoop ik dat ouders het boek kopen, nog voordat er een dierbare sterft. Een kind groeit best op in een gezin waar de dood geen taboe is. Als er bijvoorbeeld een dode vogel op straat ligt en je kind vraagt ernaar, dan kan je het thema al aankaarten. Wacht niet tot er een dierbare sterft en je als ouder niet altijd beschikbaar bent om er rustig over te praten.

Vaak wordt er een verhaaltje verzonnen rond de dood, maar volgens u is dat niet nodig?

Het is nodig om heldere en eerlijke informatie te geven op het niveau van het kind. Wat kinderen niet weten of niet begrijpen, gaan ze invullen met hun eigen fantasie. Die fantasie is iets magisch, maar kan ook een nadelig zijn, want ze is vaak gruwelijker dan de werkelijkheid. Kinderen leggen sneller verbanden die er niet zijn, zoals: “Ik heb mijn bord niet leeggegeten, waarschijnlijk was papa daarom boos en is hij nu dood”. Als je eerlijk bent met kinderen, halen ze er zelf wel uit wat ze aankunnen op dat moment.

Vond u dat zo’n boek ontbrak in het aanbod voor ouders?

Er zijn veel mooie kinderboeken over rouw, maar vaak wordt de dood in een metafoor gegoten of verzacht. Die boeken zijn ook nodig en het was ook niet het idee om ermee te concurreren. Echter is het voor kinderen die zich in zo’n moeilijke situatie bevinden moeilijk ook nog eens de mentale flexibiliteit te hebben om zich in te leven in metaforen. Ik vond dus wel dat er ruimte was voor een boek dat helderheid en duidelijke informatie geeft. Behalve dat zijn er ook illustraties die een tikkeltje poëzie toevoegen en een gesprek aanwakkeren.

“Je moet je kind tot niks dwingen, maar in plaats van iets meteen af te schrijven, is het beter de reflex te hebben om het toe te laten”

Is er een bepaalde leeftijd waarop het oké is om zo eerlijk te zijn over de dood?

Mijn antwoord daarop is heel extreem: eigenlijk mag je daar al tijdens de zwangerschap over praten met je kind. Een collega rouwtherapeut gaf het voorbeeld van een zwangere vrouw die zij het advies gaf om aan haar baby in de buik te vertellen dat de stress die hij of zij voelt niks met hem of haar te maken heeft, maar het gevolg is van het overlijden van een dierbare. Dat klinkt natuurlijk absurd, want het kindje in de buik verstaat de woorden niet, maar het voelt wel de intentie, genegenheid en toon die verandert als je erover praat. Ook aan een baby die in een huis leeft waar rouw hangt, kan je vertellen wat er gebeurt, zelfs als die niet talig is. We vinden het allemaal logisch dat een hond ons begrijpt als wij ermee communiceren. Dus waarom zouden we dat niet kunnen toepassen op baby’s die nog niet talig zijn, maar onze boodschap wel begrijpen?

Is het oké om een kind mee te nemen doorheen het volledige proces, zoals een laatste groet?

Het is belangrijk om de drempel zo laag mogelijk te houden. Je moet je kind tot niks dwingen, maar in plaats van iets meteen af te schrijven, is het beter de reflex te hebben om het toe te laten. We hebben als volwassenen, maar ook als kinderen, die informatie nodig. Anders blijft ‘deze persoon is gestorven’ een verbale boodschap. Het feit dat we kunnen voelen en zien dat iemand gestorven is, hoort bij ons begripsvermogen en verwerkingsproces. Het is ook zo dat kinderen daar een heel natuurlijke reflex bij hebben. Ze gaan sneller een kusje en knuffel geven, want ze vertrouwen op hun persoonlijk aanvoelen dat de persoon er nog is en dat het goed is om zoiets te doen.  Ook tijdens de begrafenis kunnen kinderen een mooie rol spelen door iets te zeggen, een tekening te maken of zelfs de kist te versieren. Het is voor een kind zoveel mooier om op zo’n manier in contact te komen met de dood, dan met tientallen vragen het rouwproces in te gaan.

Rouwen kinderen op een andere manier dan volwassenen?

Er zijn zeker verschillen tussen kinderen en volwassenen, maar er zijn ook veel verschillen onder volwassenen. Laat ons dus vooral concentreren op de gelijkenissen en ons ervan bewust zijn dat kinderen ook rouwen, afscheid nemen, nu eens lachen en dan eens huilen, zich niet kunnen concentreren,… net als volwassenen.  

Welke rol kan een school spelen in het rouwproces van kinderen?

Kinderen spenderen veel tijd op school. Er zijn kinderen die dan willen dat de schoolomgeving zo gewoon mogelijk blijft, anderen hebben net nood aan aparte aandacht en maatregelen. In die zin is het belangrijk dat de klastitularis of zorgjuf of -meester in gesprek gaat met de ouders en het kind om samen uit te zoeken welke maatregelen nodig zijn. Elke school zou eigenlijk een zorg- of rouwteam moeten hebben dat meteen weet wat er moet gebeuren als er zich een overlijden voordoet. Maar ook op lange termijn kan zo’n team belangrijk zijn. In aanloop naar 1 september kunnen zij leerkrachten informeren over bepaalde kinderen die een mama of papa verloren zijn bijvoorbeeld. Zo kan daar tijdens het schooljaar rekening mee gehouden worden en hoeven die kinderen niet steeds ‘Geef deze brief aan je mama en papa’ te horen.

Voor meer inzichten over rouwen: volg Uus Knops op instagram @uusknops of via haar website www.uusknops.be.