Een scheiding is een complex en emotioneel proces, niet alleen voor de ouders maar vooral voor de kinderen die ermee geconfronteerd worden. Marijke Umans zag zelf hoe groot de impact van een scheiding kan zijn op kinderen en schreef daarom ‘EHBO Ouders uit elkaar’: een informatieve gids voor jongeren en tieners met gescheiden ouders.

Waarom schreef je een boek rond scheidingen?

“Een op vijf kinderen groeit op met gescheiden ouders en ondanks dat scheidingen vaker voorkomen, is er nog veel werk aan de normalisering ervan. Bij mijn eigen scheiding in 2017 werd ik geconfronteerd met de enorme impact ervan op de kinderen en omgeving. Ik botste op de grenzen van hulpverlening, zag wat het van kinderen vraagt om te switchen, letterlijk of in hun hoofd, en hoe kinderen in een web terecht kunnen komen door heen en weer geslingerd te worden tussen hun ouders. De impact verschilt naargelang de leeftijd van het kind en het gedrag van de ouders, maar wat bij elke scheiding geldt, is dat de kinderen opgroeien met gescheiden ouders. Zij moeten verder met die nieuwe realiteit.

Daarnaast merkte ik dat kinderen vaak onvoldoende geïnformeerd of betrokken worden of net omgekeerd. Kinderen moeten niet betrokken worden bij discussies over geld, maar ze hebben wel het recht om hun mening te uiten over hun situatie. Het recht op een eigen mening is een kinderrecht, net als het recht op informatie. Helaas komen rechten soms ongewild in het gedrang. Er bestaat al veel materiaal rond het thema scheiding, maar een boek, specifiek voor deze doelgroep, dat zoveel informatie biedt, was er nog niet.”

Waarom is het voor jongeren en tieners extra moeilijk om een scheiding mee te maken?

“Een kind met gescheiden ouders moet, in de meeste gevallen, elke week opnieuw schakelen. Soms betekent dat wekelijks andere gewoontes, andere vrienden en zelfs andere kleding. Zich voortdurend moeten aanpassen kan verwarrend en vermoeiend zijn. Daarnaast komen kinderen vaak in een web van ruzies met verschillende meningen terecht. Ze zouden eigenlijk hun stem moeten laten horen, maar dat is moeilijk in zo’n situatie. Het is mogelijk dat kinderen dan hun eigen gevoelens en verlangens wegcijferen om geen extra last te zijn. Of ze vertonen kameleongedrag en passen hun mening aan naargelang bij welke ouder ze verblijven. Zo lopen kinderen vast. Zeker voor tieners die volop aan hun persoonlijke ontwikkeling werken, kan dit nefast zijn.”

Wat kan je als ouder doen in zo’n situatie?

“Kinderen vinden het belangrijk om erkenning te krijgen en gehoord te worden. Hoe ouder het kind, hoe meer zaken je ook met je kind kunt bespreken. Vraag naar hun mening en bekijk samen wat lukt en wat niet. Het kind moet natuurlijk niet over alles beslissen, maar het is belangrijk dat ze inspraak hebben. Hoe dan ook moet in elke situatie in de eerste plaats gekeken worden naar het belang van het kind. Je moet als ouder een stuk van je eigen ego opzij kunnen zetten en een afweging maken tussen wat jouw kind belangrijk vindt en wat voor jou belangrijk is.

Daarbij is ook het loslaten van negatieve gevoelens over de ex-partner belangrijk. Het is mogelijk dat de situatie zo complex is dat dit niet zomaar lukt. In zo’n geval is het belangrijk om dit te blijven proberen en zeker de kinderen er niet bij te betrekken als je iets negatiefs wilt zeggen over de andere ouder. Je brengt kinderen in een lastige positie door dit wel te doen. Het maakt het voor kinderen complexer om hun eigen identiteit te vormen.

Verder moet je als ouder een stabiele, veilige omgeving bieden voor je kind, een houvast en structuur. Maar je moet ook jouw grenzen en die van je kind goed bewaren. Dat kan alleen als je goed voor jezelf zorgt. Leer aanvaarden en loslaten, maar pak ook de dingen waar je tegenaan loopt als ouder aan. Bij complexe scheidingen komen misschien frustraties aan bod, maar je kan enkel met je eigen moeilijkheden aan de slag, niet met die van de andere ouder. Als je als ouder hulp zoekt en je eigen emoties en patronen aanpakt, creëer je automatisch een gezondere omgeving voor het kind. Veel problemen die kinderen ervaren, zijn een gevolg van de manier waarop ouders omgaan met de scheiding. Zelfs als je als ouder vindt dat je scheiding vlot verliep, kan je kind er tijdens een bepaalde periode in zijn of haar leven de gevolgen van dragen. Dat is niet altijd het geval. Sommige kinderen komen er zonder broekscheuren vanaf, maar dat is helaas eerder een uitzondering.”

Heb je enkele concrete tips voor ouders en kinderen?

“Het is goed voor kinderen om gezonde uitlaatkleppen te hebben. Vrienden, hobby’s, sport, buren of grootouders: neutrale plaatsen waar men los van de situatie nog gewoon kind kan zijn. Voor sommige kinderen is een dagboek ook een goede houvast. Door een dagboek bij te houden in beide ‘gezinnen’ kan een kind beter bepalen wat zijn of haar eigen stem is, zonder de invloed van één van de ouders. Verder is een vertrouwenspersoon belangrijk. Iemand die neutraal blijft en bij wie je kind kan delen zonder oordeel. Tot slot merk ik ook dat vooral tijd en leeftijd belangrijk zijn. Hoe ouder een kind wordt, hoe meer inzicht en zelfstandigheid hij of zij krijgt in de situatie.”

Wie heeft er nog baat bij het lezen van het boek?

“Het boek kan een hulpmiddel zijn voor jongeren om dingen bespreekbaar te maken met hun ouders of met hulpverleners. Maar ook voor ouders en hulpverleners zelf is het interessant om het boek te lezen. Alles wordt zo veel mogelijk uitgelicht vanuit het standpunt van het kind. Op die manier geeft het boek kinderen een eigen stem.”

Scheiding is en blijft een ingrijpende gebeurtenis in het leven van een kind. Hoe ouders en hulpverleners hiermee omgaan, bepaalt in grote mate hoe het kind dit verwerkt. Door aandacht te besteden aan open communicatie, stabiliteit en zelfzorg, kunnen we kinderen de stevige houvast bieden die ze nodig hebben.